این سوال معمولا به ذهن شهروندان عادی جامعه خطور می‌کند که آیا پدیده سه طلاقه در قانون اساسی پذیرفته شده است؟ و آیا این عمل بر گرفته از قرآن است؟

هر کدام از سه مبحث: سه طلاقه، نکاح حلال و چند همسری که در قانون حقوق فردی مسلمانان وجود دارند، به زودی در چهارچوب قانون اساسی به نقد و بررسی گذاشته خواهد شد. برخی از مسلمانان امیدوارند که حکم دادگاه قانون اساسی بر این مبنا صادر گردد که پدیده سه طلاقه نه تنها بر اساس قانون اساسی هند مجاز نیست، بلکه مغایر با دستورات قرآن است. استدلالات و ادله فراوانی را بر اساس قرآن مجید ارایه می‌شود که پدیده سه طلاقه و نکاح حلال، نه تنها در قرآن تایید نشده‌اند بلکه مذموم و ناپسند نیز عنوان شده‌است. اما در خصوص بحث چند همسری آنها مخالفت خود را با آنچه قرنها تفسیر مرد سالارانه و مرد محورانه از قرآن می‌خوانند اعلام می‌کنند.

 گروه بهاراتیا مسلم ماهیلا آندولن در پرونده موسوم به شاه بانو، در بیانیه ای آشکارا در خصوص مباحث سه طلاقه و نکاح حلال موضع گرفت، اما در خصوص چند همسری سکوت اختیار کرده است. مقالات متعددی نیز توسط مسلمانان در چند ماه اخیر در جراید و رسانه‌های جمعی در مخالفت با امر سه طلاقه منتشر شده است، اما تقریبا همگی آنها در خصوص چند همسری سکوت می‌کنند. تنها موردی (آیه‌ای) که مسلمانان در خصوص چند همسری به آن استناد می‌شود، در مغایرت با نص صریح آموزه‌های هندو در خصوص رفتار با همسر قرار می‌گیرد که هرگونه حقی برای اختیار کردن همسر دوم را نفی و آن را مغایر هویت انسانی می‌داند.

حتی نو اندیش، اسلام شناس و قهرمان مبارزه برای برابری جنسیتی، اصغر علی انجینیتر نیز مخالف ممنوعیت چند همسری، و معتقد است که قرآن در چهارچوب شرایط و پیش شرطهایی این حق را به مردان مسلمان داده است. بیش از بیست کشور مسلمان در سالهای اخیر مبحث سه طلاقه را ممنوع کرده‌اند. بسیاری از این کشورها شرایط بسیار سختی را در مقابل مردانی قرار داده‌اند که خواهان اختیار نمودن همسر دوم هستند. اما اکثر این کشورها تا برداشتن قدم نهایی که همانا تصویب قانون یک همسری است، فاصله زیادی دارند.

استدلال علمای اسلامی برای تایید چند همسری تنها به یک آیه از قرآن بر می‌گردد که «اگر نگرانید که از شما فرزندان یتیمی باقی بماند، پس می‌توانید از میان زنان با کسانی که تمایل دارید ازدواج کنید: دو،‌ سه و چهار. اما اگر می‌پندارید که این عمل ممکن است منطقی و عادلانه نباشد، پس تنها یک همسر اختیار کنید و از آنچه که حق شماست از دارایی و بردگانتان بهره‌ ببرید».

اندیشمندان مرد سالار اسلامی، فراموش کرده‌اند که در دو آیه دیگر قرآن که به همین موضوع اشاره می‌کنند را نیز برای مردم بازگو کنند.: «شما قادر نخواهید بود با همسرانتان به یک شیوه و همانند هم رفتار کنید حتی اگر بخواهید» و یا «الله به مردان دو تا قلب نداده است». تنها برخی از متفکرین و اندیشمندان اسلامی همچون خانم "آمنه ودود"، خانم "اسما برلاس" و چند تن دیگر، آشکارا عنوان کرده‌اند که مبحث چند همسری یک مبحث قرآن نیست، بلکه تفسیری مردسالارانه و مردمحورانه از قرآن است.

خانم "ودود" در کتابش با عنوان «قرآن و زنان: در تفسیر متن قرآن از دیدگاه زنان، به آیه‌ای از قرآن اشاره می‌کند که در مورد رفتار با یتیمان و محبت به آنان است. در این آیه، خانم "ودود" مبحث «با همه زنان یکسان و برابر رفتار کنید». را مورد پرسش قرار می دهد و به چالش می‌کشد.

«در حقیقت، اگر درست به قضیه نگاه کنیم، تنها موردی که عدالت در آن رعایت شده این است که هر دو زن در یک زمان همسر آن مرد شده‌اند. آیا یک مرد می‌تواند به عدالت و دقیقا به یک شیوه با چند زن رفتار کند؟ این نوع نگاه به ازدواج، یک نگاه قدیمی و منسوخ است که ازدواج را تنها یک امر انتزاعی و قالبی می‌بیند. زیرا اگر درست به مفهوم برابری دقت کنیم، تنها شرط برابری اختصاص زمانهای برابر نیست، بلکه برابری در توجه، محبت، همراهی و همه امور عاطفی، روحی و روانی است.

همانگونه که از آیه‌های قرآن مشخص است، در ابتدای اسلام شمار مردان مسلمان به چند صد نفر محدود می‌شد و از میان همین تعداد اندک نیز عده‌ای در جنگ احد شهید شدند. این مسله ترکیب جمعیتی در جامعه مسلمان به شدت بر هم زد. خانم "ودود"، همچون برخی دیگر از اسلام شناسان بحث عدالت در میان زنان را منتفی و غیر اجرایی می‌داند و معتقد است که مبحث چند همسری در قرآن نه مورد تایید و تاکید قرار گرفته و نه نفی شده است و در این رابطه به نکاتی اشاره می‌کند:

نخست، بحث مالی است. از آنجایی که زنان از نظر مالی به مردان وابسته هستند، تنها مردانی که تمکن مالی دارند می‌توانند بیش از یک همسر اختیار کنند و این نگاه مطابق دیدگاه مطرح شده در قرآن نیست. بعلاوه امروز دیگر تنها مردان نان آور خانه نیستند و زنان نیز بخشی از هزینه‌های زندگی را تقبل می‌نمایند.

ثانیا، در خصوص بحث عدم توانایی زنان برای بچه دار شدن، هیچ مطلبی در قرآن ذکر نشده است. هرچند که امروزه با پیشرفت علم پزشکی به سادگی می‌توان مشخص کرد که در خصوص عدم باروری زوجین، کدام یک دچار مشکل است. علاوه بر همه اینها، در دنیای امروز  برای این مشکل نیز راهکارهای متعددی وجود دارد که یکی از آنها فرزند خواندگی است و حتی اگر مشکل ناباروری از طرف زن باشد آنها می‌توانند کودکی را به فرزندی قبول کنند.

ثالثا، در خصوص این مطلب که مردان تمایلات جنسی بیشتری از زنان دارند، نه تنها در هیچ جای قرآن اشاره نشده، بلکه خانم ودود آن را مخالف نگرش قرآن می‌داند و می‌گوید: "واضح است که قرآن نگاه مثبت و خوبی به زنانی ندارد که اجازه می‌دهد مردانشان با زنان دیگر به راحتی حشر و نشر داشته باشند".

رابعا، به کرات گفته می‌شود که حضرت محمد(ص) زنان متعددی داشتند. در مقاله‌ای تحت عنوان "چیزهای بدتری از تنهایی هم در دنیا وجود دارد: چند همسری در اسلام، گذشته، حال و آینده" ، هیتر جانسون به دو نکته مهم اشاره می‌کند:

۱) همه زنان پیامبر، به جز یکی از آنها بیوه بودند. «از همه ابعاد و زوایا، ازدواجهای پیامبر،‌ نه از سر هوا و هوس بلکه از روی مهربانی و دلسوزی و همچنین اهداف دیپلماتیک بود. هر کدام از همسران ایشان از قوم و قبیله خاصی بود و تمامی ازدواجها به منظور کسب متحدین سیاسی صورت می‌گرفت.»

۲) جانسون به یکی از آیه‌های قرآن اشاره می‌کند که «برخی مجوزها و اعمال تنها مختص به پیامبر است و بقیه ایمان داران و پیروان ایشان شامل چنین حقوق و مجوزهایی نمی‌شوند.»

در اواسط دهه ۹۰ میلادی، دو قاضی دادگاه عالی داکا در بنگلادش، حکمی صادر کردند که بر اساس آنها تنها برداشت مدرن و به روز از آیه‌های قرآن در خصوص ازدواج، تایید تک همسری و نفی تعدد زوجات است.

اما در شرایط عدم ثبات سیاسی در بنگلادش، چند روز پس از صدور این حکم، دادگاه عالی حکم دیگری صادر و حکم مذکور را ملغی اعلام کرد. این که در مباحث سه گانه سه طلاقه، نکاح حلال و چند همسری، قانون اساسی هند باید بر اساس اصول پایه‌ای خود عمل نماید و یا چنانچه برخی از سیاستمداران معتقدند، باید تفسیر قرآن ملاک تصمیم گیری باشد، موارد نزاع و چالش در بین متفکران است. امروزه تعداد زیادی از متفکرین اسلامی، اعم از زن و مرد چند همسری را چه در مباحث کلامی و چه در عمل، خلاف اسلام می‌دانند.

v نویسنده این مقاله عضو مجمع مسلمانان هند برای سکولاریزم و دمکراسی و سردبیر مجله شبرنگ در هند است.

ملاحظه و تحلیل: دولت هند از دادگاه عالی درخواست کرده است که احتمال تناقض سنت های سه طلاقه ، نکاح و تعدد زوجین با توافقنامه های بین المللی که هند عضو آنها است را بررسی کند. در این درخواست از کشورهایی مانند ایران، مصر، اندونزی، ترکیه، تونس، مراکش، افغانستان، بنگلادش و پاکستان که در آنها قوانین ازدواج تغییر کرده ،نام برده است. وزیر قانون هند چندی پیش اعلام کرد سه طلاقه،حقوق زنان را نقض می کند و دولت مرکزی متعهد به متوقف کردن این رسم در هند است. باید گفت که اینگونه دستورات مانند سه طلاقه شفاهی، تعدد زوجین و غیرو به وجه دین مبین اسلام در شبه قاره هند خدشه وارد کرده است و مذاهب دیگر از این گونه دستورات برای تبلیغ مذهب و دین خود بهره جسته اند و در برخی موارد هم مسلمانان را دعوت کرده اند که کیش خود را تغییر دهند.

روزنامه: ایندین اکسپرس   مورخ: ۲۸ آوریل

سال ۱۳۹۶